اضطراب چگونه سلامت بدن را تهدید می‌ کند؟ بررسی تأثیر روان بر جسم

بسیاری از ما اضطراب را صرفاً یک واکنش احساسی یا فکری می‌دانیم، اما واقعیت این است که اضطراب، به‌ویژه اگر مزمن و کنترل‌نشده باشد، می‌تواند تأثیرات قابل‌توجهی بر سلامت جسمانی ما نیز بگذارد. بدن و ذهن، برخلاف آنچه تصور می‌شود، دو مقوله جدا از هم نیستند. آن‌ها به‌طور مداوم با یکدیگر در ارتباط هستند و بر یکدیگر اثر می‌گذارند.

در سال‌های اخیر، توجه به ارتباط تنگاتنگ سلامت روان و جسم افزایش یافته و متخصصان بارها تأکید کرده‌اند که اختلالات روانی، به‌ویژه اضطراب و افسردگی، می‌توانند منشاء بسیاری از بیماری‌های جسمی باشند. در این مقاله، با بررسی این ارتباط مهم، نقش اضطراب در تخریب عملکردهای حیاتی بدن را مرور خواهیم کرد.

روان و بدن؛ دو سوی یک سکه

تأثیر بیماری‌های روانی بر بدن، تنها به حس خستگی یا بی‌حوصلگی ختم نمی‌شود. شواهد علمی نشان می‌دهد که اضطراب مزمن می‌تواند فرآیندهای زیستی مهم بدن را دچار اختلال کند و حتی زمینه‌ساز بروز بیماری‌های جدی شود.

در مقابل، بیماری‌های جسمی نیز ممکن است به بروز یا تشدید اختلالات روانی از جمله افسردگی منجر شوند. این چرخه معیوب، گاه باعث می‌شود درمان یکی بدون توجه به دیگری به نتیجه نرسد.

نکات کلیدی در این ارتباط:

• اضطراب می‌تواند با افزایش هورمون‌های استرس (مثل کورتیزول) عملکرد سیستم ایمنی، گوارشی و قلبی‌-عروقی را مختل کند.
• دردهای مزمن، بیماری‌های قلبی، دیابت و حتی برخی سرطان‌ها با سطوح بالای استرس و اضطراب در ارتباط‌اند.
• افرادی که با بیماری‌های مزمن مانند ام‌اس، دیابت یا بیماری‌های خودایمنی مواجه هستند، بیشتر در معرض افسردگی قرار دارند.

افزایش خطر افسردگی در بیماران جسمی

بررسی‌های پزشکی نشان داده که احتمال ابتلا به افسردگی در افرادی که با بیماری‌های جسمی مزمن زندگی می‌کنند، حدود ۲ تا ۳ برابر بیشتر از افراد سالم است. این افسردگی گاه باعث می‌شود بیماران تمایل کمتری به پیگیری درمان داشته باشند، سبک زندگی سالم را کنار بگذارند و در نتیجه، وضعیت سلامت آن‌ها وخیم‌تر شود.

افسردگی در بیماران مزمن، گاهی با علائمی مانند بی‌خوابی، خستگی مفرط، کاهش اشتها یا عدم تمایل به برقراری ارتباط اجتماعی بروز می‌کند. این علائم، در کنار شرایط جسمی، کیفیت زندگی فرد را به‌شدت کاهش می‌دهند.

بیماری‌هایی که بیشترین ارتباط را با افسردگی دارند:

• بیماری‌های قلبی و فشار خون بالا
• سکته مغزی و اختلالات نورولوژیکی
• دیابت نوع ۱ و ۲
• انواع سرطان
• اختلالات تیروئیدی و هورمونی

اختلال در شیمی مغز؛ نقش اضطراب در عملکرد عصبی

اضطراب‌های طولانی‌مدت می‌توانند تعادل شیمیایی مغز را دچار اختلال کنند. این تغییرات شیمیایی، علاوه بر تأثیر بر خلق‌وخو، می‌توانند باعث کاهش تمرکز، افزایش تحریک‌پذیری و اختلال در خواب شوند.

هورمون‌هایی مانند آدرنالین، نورآدرنالین و کورتیزول، هنگام اضطراب فعال می‌شوند. اگر این حالت ادامه یابد، بدن دائماً در وضعیت آماده‌باش قرار دارد که برای اندام‌های حیاتی مثل قلب، مغز و سیستم گوارشی بسیار مضر است.

اثرات اضطراب بر مغز و سیستم عصبی:

• افزایش احتمال ابتلا به اختلالات اضطرابی و وسواس فکری
• تضعیف حافظه کوتاه‌مدت و تصمیم‌گیری
• اختلال در خواب عمیق و افزایش بی‌خوابی
• تحریک‌پذیری شدید و واکنش‌های غیرمنطقی به محرک‌های کوچک

درمان همزمان روان و جسم؛ رویکردی موثر و ضروری

برای مقابله مؤثر با مشکلات روان‌تنی، درمان همزمان روان و جسم اهمیت ویژه‌ای دارد. به‌گفته دکتر راضیه دهقانی، روانپزشک و متخصص اعصاب، روان‌درمانی و دارودرمانی باید همگام با پیگیری درمان‌های پزشکی انجام شود تا بهبودی پایدار حاصل شود.

روان‌درمانی، با تکنیک‌هایی مانند درمان شناختی رفتاری (CBT) یا روان‌درمانی حمایتی، به بیماران کمک می‌کند ریشه اضطراب یا افسردگی خود را درک کنند، شیوه‌های سالم‌تری برای مدیریت هیجانات بیاموزند و کنترل بیشتری بر ذهن و رفتار خود داشته باشند.

روش‌های درمانی پیشنهادی:

• گفت‌و‌گو درمانی با روان‌درمانگر متخصص
• داروهای ضد اضطراب یا ضد افسردگی (تجویز توسط پزشک)
• آموزش ذهن‌آگاهی (Mindfulness)
• شرکت در گروه‌های حمایتی

راهکارهای مکمل برای حفظ سلامت روان و جسم

علاوه بر درمان‌های تخصصی، راهکارهای ساده‌تری نیز وجود دارند که می‌توانند به حفظ تعادل روانی و جسمی کمک کنند. این روش‌ها اغلب سبک زندگی سالم‌تری را به همراه دارند و در بلندمدت از شدت اختلالات روانی و جسمی می‌کاهند.

ورزش منظم، تغذیه متعادل، خواب کافی و روابط اجتماعی سالم، از جمله مؤثرترین عوامل برای جلوگیری از اضطراب مزمن هستند. همچنین تکنیک‌های کاهش استرس مانند تنفس عمیق، مدیتیشن یا یوگا، می‌توانند اثرات قابل توجهی در تنظیم اعصاب و کاهش سطح کورتیزول داشته باشند.

نکات کلیدی برای بهبود سلامت ذهن و بدن:

• ورزش روزانه (حداقل ۳۰ دقیقه پیاده‌روی)
• تغذیه سرشار از امگا ۳، ویتامین‌های گروه B و آنتی‌اکسیدان‌ها
• کاهش مصرف کافئین، قندهای ساده و غذاهای فرآوری‌شده
• ارتباط منظم با خانواده و دوستان
• تکنیک‌های آرام‌سازی مانند یوگا، موسیقی‌درمانی یا نوشتن احساسات

جمع‌ بندی

اضطراب، اگرچه در نگاه اول تنها یک احساس ناخوشایند به‌نظر می‌رسد، می‌تواند در صورت تداوم، آسیب‌های جدی به سلامت جسمی وارد کند. از افزایش فشار خون گرفته تا اختلال در عملکرد سیستم ایمنی و حتی افزایش ریسک بیماری‌های قلبی، همگی از اثرات استرس و اضطراب مزمن هستند.

برای پیشگیری از این چرخه معیوب، مهم است که سلامت روانی خود را به اندازه سلامت جسمی جدی بگیریم. مراجعه به روانپزشک، استفاده از مشاوره‌های تخصصی، اصلاح سبک زندگی و ایجاد تعادل بین استراحت و فعالیت روزانه، راه‌هایی هستند که می‌توانند به بازگرداندن آرامش ذهنی و حفظ تندرستی جسمی کمک کنند.