چگونه تغییرات اقلیمی سلامت روان انسان‌ ها را تهدید می‌ کند؟

تغییرات اقلیمی دیگر صرفا یک نگرانی زیست‌محیطی نیست، بلکه به مسئله‌ای حیاتی برای سلامت عمومی انسان‌ها تبدیل شده است. در حالی که توجه‌ها بیشتر معطوف به آتش‌سوزی‌ها، طوفان‌ها، سیل‌ها و گرمای بی‌سابقه است، جنبه‌ای کمتر دیده‌شده و خاموش از این بحران جهانی در حال گسترش است: تاثیر مستقیم و غیرمستقیم تغییرات اقلیمی بر سلامت روان. مطالعات اخیر نشان می‌دهد که افزایش دمای زمین و پیامدهای زیست‌محیطی آن می‌توانند ریسک بروز مشکلات روانی مانند اضطراب، افسردگی و حتی اختلال استرس پس از سانحه را افزایش دهند.

تغییرات اقلیمی چگونه سلامت روان ما را تحت تاثیر قرار می‌ دهد؟

گرما، بلایای طبیعی و ناپایداری محیطی نه‌تنها جسم انسان را در معرض خطر قرار می‌دهند، بلکه روان او را نیز تحت فشار قرار می‌دهند. حوادث شدید جوی می‌توانند منجر به ترومای روانی، احساس ناامنی و اضطراب مزمن شوند. این فشارهای روانی به ویژه در مناطقی که به طور مکرر با پدیده‌هایی مانند سیل، خشکسالی یا موج گرما مواجه هستند، شدیدتر احساس می‌شود.

مهم‌ترین تاثیرات تغییرات اقلیمی بر سلامت روان عبارت‌اند از:

• افزایش موارد اضطراب و استرس در پی مواجهه با شرایط غیرقابل پیش‌بینی محیطی
• بروز افسردگی پس از از دست دادن خانه، زمین، یا عزیزان بر اثر بلایای طبیعی
• ایجاد اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) در بازماندگان بلایای اقلیمی
• کاهش کیفیت خواب و افزایش تحریک‌پذیری ناشی از گرمای طولانی مدت
• احساس ناامیدی ناشی از تغییرات غیرقابل بازگشت محیط زیست

چه کسانی بیشتر در معرض آسیب روانی ناشی از بحران اقلیمی هستند؟

هر انسانی ممکن است تحت تاثیر آثار روانی تغییرات اقلیمی قرار گیرد، اما برخی گروه‌ها به دلیل شرایط سنی، جسمی یا اجتماعی بیشتر در معرض خطر هستند. این آسیب‌پذیری می‌تواند ناشی از ناتوانی جسمی، بیماری‌های زمینه‌ای، یا نداشتن دسترسی به امکانات حمایتی باشد.

گروه‌های در معرض آسیب شامل موارد زیر هستند:

• سالمندان: به ویژه افرادی که از بیماری‌های قلبی، تنفسی یا زوال عقل رنج می‌برند و توانایی تنظیم دمای بدن را ندارند
• افراد دارای اختلالات روانی پیشین: که ممکن است در مواجهه با گرما یا شرایط اضطراری واکنش مناسبی نداشته باشند
• کودکان و نوجوانان: که از نظر روانی و احساسی به شرایط محیطی حساس‌تر هستند و دچار اختلالات عاطفی می‌شوند
• اقشار کم‌درآمد: به دلیل نداشتن وسایل سرمایشی، زندگی در خانه‌های فاقد عایق مناسب یا کار در فضای باز
• ساکنان شهرهای متراکم: که به دلیل پدیده جزیره گرمایی شهری با دمای بالاتری نسبت به مناطق روستایی مواجه هستند

افزایش دما چگونه باعث تشدید اختلالات روانی می‌ شود؟

گرمای بیش از حد نه‌تنها بر جسم اثر منفی می‌گذارد، بلکه عملکرد مغز را نیز مختل می‌کند. تحقیقات نشان می‌دهد که افزایش دما با اختلالات روانی مانند تحریک‌پذیری، کاهش تمرکز، بی‌خوابی و افزایش تمایلات پرخاشگرانه مرتبط است. همچنین افراد در شرایط گرمای شدید تمایل کمتری به تعامل اجتماعی داشته و احساس انزوا و افسردگی در آن‌ها افزایش می‌یابد.

عواقب روانی ناشی از گرمای شدید:

• افزایش موارد مراجعه به مراکز درمانی به دلیل بحران‌های روانی
• افت عملکرد تحصیلی و شغلی در دوران موج گرما
• افزایش نرخ خودکشی در برخی جوامع با دمای بسیار بالا
• تشدید علائم روان‌پریشی در بیماران مزمن روانی

نقش اضطراب اقلیمی در جوانان و نسل‌ های آینده

نسل‌های جوان‌تر، به ویژه نوجوانان و جوانان، بیشتر از سایر گروه‌ها دچار اضطراب اقلیمی یا «اکو-آنکسیته» می‌شوند. این اختلال نوعی اضطراب مزمن و بلندمدت است که در نتیجه نگرانی از آینده سیاره و ناتوانی در تغییر روند فعلی محیط زیست به وجود می‌آید. رسانه‌ها، آموزش‌های مدرسه‌ای و شبکه‌های اجتماعی در آگاهی‌بخشی و در عین حال ایجاد استرس در این گروه نقش دوگانه دارند.

نشانه‌های اضطراب اقلیمی در جوانان:

• احساس بی‌انگیزگی نسبت به آینده
• بی‌اعتمادی به سیاست‌گذاران و رهبران محیط زیستی
• نگرانی دائمی درباره منابع آب، غذا و سکونت
• تمایل به انزوا یا واکنش‌های تند در فضای مجازی

راهکارهای مقابله با پیامدهای روانی تغییرات اقلیمی

برای مقابله با اثرات روانی تغییرات اقلیمی، باید هم به سیاست‌های کلان زیست‌محیطی توجه شود و هم به مداخلات فردی و اجتماعی در حوزه سلامت روان. افزایش آگاهی، ایجاد تاب‌آوری روانی و تقویت حمایت‌های اجتماعی از جمله گام‌های مهم برای کاهش بار روانی این بحران جهانی است.

پیشنهادهای کاربردی:

• ارائه خدمات روان‌درمانی رایگان یا با هزینه کم برای گروه‌های آسیب‌پذیر
• آموزش تاب‌آوری روانی در مدارس، دانشگاه‌ها و محیط‌های کاری
• توسعه فضای سبز شهری برای کاهش اثرات جزیره گرمایی
• ارتقاء دسترسی اقشار ضعیف به سیستم‌های سرمایشی و کمک‌های فوری
• راه‌اندازی کمپین‌های آگاهی‌بخشی درباره رابطه بین تغییرات اقلیمی و سلامت روان

نتیجه‌ گیری

تغییرات اقلیمی تنها مسأله‌ای فنی یا زیست‌محیطی نیست، بلکه بحرانی فراگیر است که ابعاد روانی آن در حال گسترش است. با افزایش دما و تشدید بلایای طبیعی، روان انسان‌ها نیز در معرض فشار مضاعف قرار می‌گیرد. نادیده گرفتن این بخش از بحران اقلیمی، می‌تواند عواقب سنگینی برای جوامع به همراه داشته باشد. بنابراین توجه به سلامت روان به عنوان بخشی جدایی‌ناپذیر از برنامه‌های اقلیمی، نه یک انتخاب بلکه ضرورتی حیاتی برای آینده‌ای پایدارتر است.