خوابیدن به اندازه‌ی خوردن، نوشیدن و تنفس برای بدن حیاتی است. در نگاه طب سنتی ایرانی، خواب یکی از ارکان مهم در حفظ تعادل بدن و سلامت روح است. کیفیت و زمان خواب می‌تواند تعادل مزاج را تنظیم کند، فرآیندهای بدن را بازیابی نماید و حتی مانع پیری زودرس شود. اما آیا می‌دانید چه زمانی برای خواب مناسب‌تر است؟ چه عواملی باعث اختلال در خواب می‌شود؟ و چگونه می‌توان خواب سالم‌تری داشت؟ در این مقاله، با نگاهی به آموزه‌های طب سنتی ایرانی و اطلاعات علمی جدید، به این سوالات پاسخ خواهیم داد.
اصول بنیادین حفظ سلامت در طب سنتی
در دیدگاه حکمای طب سنتی ایرانی، سلامت بدن وابسته به شش اصل اساسی است که به آن‌ها “سته ضروریه” گفته می‌شود. این اصول شامل تنظیم تغذیه، فعالیت بدنی، وضعیت روحی، شرایط آب و هوا، خواب و بیداری و دفع مواد زائد هستند.
در میان این اصول، خواب و بیداری نقش ویژه‌ای در تنظیم عملکرد اندام‌های داخلی، به‌ویژه مغز، قلب و گوارش دارد. بی‌توجهی به زمان‌بندی خواب می‌تواند به بروز اختلالات روانی، عصبی، گوارشی و حتی ضعف حافظه منجر شود.
زمان مناسب برای خوابیدن از نظر طب سنتی
از دیدگاه طب سنتی، بدن انسان دارای مزاج طبیعی است که باید با زمان خواب هماهنگ باشد. خواب شبانه بهترین فرصت برای بازسازی انرژی و تعادل بدن است و باید با ریتم طبیعی شبانه‌روزی هماهنگ شود.
- بهترین زمان خوابیدن از ساعت ده شب تا قبل از نیمه‌شب است.
- خوابیدن در این بازه باعث ترمیم سلول‌ها، تقویت سیستم ایمنی و بهبود عملکرد مغز می‌شود.
- خواب بعد از نیمه‌شب به‌ویژه برای افرادی با مزاج گرم یا صفراوی می‌تواند موجب تحریک‌پذیری، عصبانیت و اختلالات گوارشی شود.
- خواب دیرهنگام همچنین می‌تواند باعث تیرگی پوست، ریزش مو و کاهش نشاط روزانه شود.
- در منابع علمی نوین نیز تأکید شده است که خواب بین ساعات ده شب تا دو بامداد، بیشترین تأثیر را بر ترمیم سیستم عصبی و تنظیم هورمون‌ها دارد.
خواب با معده سبک و فاصله مناسب از وعده شام
یکی از تأکیدات مهم طب سنتی این است که فرد نباید با معده‌ی سنگین به خواب برود. هضم ناقص غذا در زمان خواب می‌تواند باعث فساد غذا در معده و تولید بخارات مضر شود.
- توصیه می‌شود وعده شام بین ساعت پنج تا هفت عصر میل شود.
- بهتر است حداقل دو ساعت فاصله بین خوردن شام و خواب شبانه رعایت شود.
- خوابیدن بلافاصله پس از صرف غذا، می‌تواند باعث نفخ، رفلاکس، احساس سنگینی و خواب‌های آشفته شود.
- نوشیدن دمنوش‌های ملایم مانند گل گاوزبان، بابونه یا سنبل‌الطیب می‌تواند به هضم بهتر غذا و آرامش پیش از خواب کمک کند.
- پزشکان مدرن نیز توصیه می‌کنند برای پیشگیری از رفلاکس معده، از خوابیدن با شکم پر خودداری شود.
بهترین زمان برای بیدار شدن
از دیدگاه حکمای طب سنتی، بیدار شدن با طلوع آفتاب یا اندکی پیش از آن، بهترین زمان برای شروع فعالیت‌های روزانه است. در این زمان، انرژی طبیعی بدن در بیشترین سطح خود قرار دارد.
- بیداری بین ساعت پنج تا شش صبح توصیه می‌شود.
- فعالیت‌های صبحگاهی مانند تنفس در هوای تازه، پیاده‌روی یا عبادت موجب تقویت قلب و بهبود تمرکز می‌شود.
- خوابیدن تا ساعات دیرتر از صبح، می‌تواند موجب سردی بدن، بی‌حوصلگی و کسل شدن شود.
- در طب نوین نیز گفته می‌شود که بیدار شدن پیش از ساعت هفت صبح، به تنظیم بهتر هورمون کورتیزول و افزایش بهره‌وری روزانه کمک می‌کند.
مدت زمان مطلوب برای خواب شبانه
مدت خواب مناسب به سن، مزاج، شرایط جسمی و سبک زندگی افراد بستگی دارد. با این حال، اصول کلی در طب سنتی برای گروه‌های مختلف ارائه شده است.
- بزرگسالان به طور معمول به ۷ تا ۸ ساعت خواب شبانه نیاز دارند.
- خواب کمتر از شش ساعت می‌تواند موجب ضعف سیستم ایمنی، اختلال در حافظه و خشکی مزاج شود.
- خواب بیشتر از ۹ ساعت نیز می‌تواند باعث رخوت، سردرد و سنگینی بدن گردد.
- کودکان خردسال به خواب بیش‌تری نیاز دارند، به‌ویژه کودکان زیر پنج سال که حداقل ده ساعت خواب شبانه برای رشد طبیعی آنان ضروری است.
- نوجوانان نیز باید حدود ۸ تا ۹ ساعت بخوابند تا رشد جسمی، قدی و روانی آن‌ها به خوبی صورت گیرد.
نکاتی برای بهبود کیفیت خواب
خواب مناسب فقط به زمان شروع و پایان آن محدود نمی‌شود. کیفیت خواب نیز اهمیت فراوانی دارد و برخی نکات ساده می‌توانند آن را بهبود بخشند:
- خودداری از استفاده از تلفن همراه، رایانه یا تلویزیون حداقل نیم ساعت قبل از خواب
- استفاده از محیط خواب آرام، تاریک و خنک
- نوشیدن دمنوش‌های آرام‌بخش مانند اسطوخودوس، بادرنجبویه یا گل‌گاوزبان
- پرهیز از خوردن غذاهای سنگین، پرچرب یا تند در وعده‌ی شام
- اجتناب از مصرف نوشیدنی‌های کافئین‌دار در ساعات پایانی شب
نتیجه گیری
طب سنتی ایرانی خواب را فراتر از یک نیاز فیزیولوژیک می‌داند. این طب با درک عمیق از ریتم‌های طبیعی بدن، زمان خواب و بیداری را ابزاری برای حفظ توازن جسم و روان معرفی می‌کند. خواب به موقع، با معده سبک و در محیطی آرام، کلید حفظ سلامتی پایدار است. پیروی از آموزه‌های حکمای ایرانی در کنار یافته‌های علمی روز، می‌تواند ما را در مسیر زندگی سالم‌تر و آرام‌تر هدایت کند. اگر به دنبال تمرکز بیشتر، نشاط روزانه و پیشگیری از بیماری‌های مزمن هستید، از امشب، خواب‌تان را جدی بگیرید.
نظرات کاربران